Skandebankjes

Stel, je krije besoek fan un kunde dy bij syn fertrek fraagt òf syn sware tas met spullen nòg eefkes un nachtje staan blive mag. Hy is lopend en komt môrn met de auto in ’e buert en haalt dan dy tas wel even op. Wat sú dêr nou op teugen wêze?

Maar at de buerfrou de plisy opbelt omdat se un ferdacht persoan sien het, dy met un al even ferdachte tas bij jou naar binnen gaan is, dan kinne je un probleem hewwe. En at de plisy in dy tas ok nòg 20 kilo kokaïne fynt en dy kunde mooi nyt terug komt, dan hewwe je wel wat út te lêgen. Un fergelykbere sitewasy speulde um ôf op 6 maart 1795 in Franeker.

Ut mut in Franeker in de 18e eeuw werkeluk wemeld hewwe fan de bij- en skelnamen. Maar nyt alleen fan persoanen, ok fan huzen en gebouwen. Meest fan kroegen en herbergen maar soms ok fan gewoane huzen.

Je hè al leze kinnen dat ut útskellen fan Hoge Hearen nyt su ferstandug was. Dat was ut froeger nyt en at je de media love mag, nòg steeds nyt.

In 1887 werd Domela Nieuwenhuis feroardeeld foar majesteitsskennus omdat in un blad dêr ’t hij útgever fan was koaning Willem III foar gorilla útskolden wurdde. En in de jaren sestug fan de 20e eeuw wurdde ut ferboaden om de Amerikaanse president Johnson, in ferbân met syn Vietnampolityk, út te skellen foar moardenaar. ‘Johnson Moardfent’, kon freemd genoeg krekt wel.

Maar ok in ônze tiid mutte je oppasse wat je teugen ut koaningshús sêge. Der speulde selfs un gerechteluk saakje teugen imand dy “fuck the king” seid hadde. En toen un Dútse komyk de Turkse president Erdogan útmaakte foar ‘geiteneuker’ stôn heel Turkije op syn achterste poaten.

Suden Franekers in de 18e eeuw geen hòfkesingers weest hewwe? òf hadden se geen fruitbomen? Ut wil je nyt an! Maar tòch kwamen we bij alle sneuperij in ouwe Franeker rechtssaken maar geen saak teugen over ut stelen fan appels, pearen òf suksuwat. Waren Franekers dan su haaid, dat se nyt betrapt wurdden by ut hòfkesingen? Gelukkug kinne we nou met un gerust hart ântoane dat Franekers in dat opsicht nyt ferskille fan andere planeetbewoaners. Ok Franekers gongen in ut ferleden te hòfkesingen.

Hoe groater geest, hoe groater beest. Ut hat wel de liifspreuk weze kinnen fan student Johannes Edema. Hij is later advokaat wurden en mogeluk het syn juridise kennis en welbespraakthyd um fan dienst weest om um út un beestachtug saakje te lullen.

Atze Jacobs gong as 14-jaruge in 1782 op ut divepad. Hij had as taktyk om um na ut inslupen te ferbergen en at ut donker was syn slag te slaan. Dat was um toen nyt su goëd bekommen.

Hij was ontdekt en kreeg as straf un stevug pak op 'e bealg met un roëde. Blykber was hij hardlears want dry jaar later stôn y foar inbraak en un seary krumeldyfstallen wear terecht foar ut Hof in Leewarden.

'Hoe heetten die lompen, daar ze ’t papier mee vervuilen?' Deze dubbelsinnuge fraag stelde de skriver fan ut 17e eeuwse boekje 'De Franequer Loskop'.

Ut is un apart boekje dat fòlgens de titelpagina ‘behelsende de voornaamste streken en buytensporigheden, [...] van verscheijdene baldadige studenten'. Òf ut nou an dat boekje leit het òf an ut ‘buijtensporig’ gedrag fan de studenten, feit is wel dat ut de Franeker studenten de bijnaam opleverd het fan ‘Lòskòppen’.

Fansels binne de smeuige ferhaaltsys over klaplopers, skúnsmarsjearders en half-wizelingen ut mooist om te fertellen en om te lezen. Mar soms komme je in de boeken fan ut gerecht ok ferslagen teugen wêrfan de grize je over de grauwe gaat.

Su fergaat ut je in elk gefal bij ut lezen fan de getugenis fan de 49-jaruge froëd-frou Trijntje Elzinga.

Ut klinkt altyd su mooi en romantys at man en frou foar de amtenaar fan de burger-luke stân ferklare elkaar lyf te hewwen, te earen, bij te staan en mekaar trou te bliven in goeie en kwaaie dagen. Dat had Antje Jacobs Piebenga goëd mis!

Piebenga (34 jr.) ferklaarde dat ok op Paasdag 1809, maar se het dat nyt langer folhouwe kinnen as un goëd jaar. Want hoewel se wist dat hur echtgenoat an 'e drank was, ferklaart se foar ut gerecht fan de stâd Franeker met 'schreijende oogen' dat se hoopte dat at hij eenmaal 'met haar getrout zijnde, zulks wel zoude agterlaaten.'

In heel wat familys doën ferhalen de ronde over foarouders dy foar altiten spul hadden omdat de een bòrg staan had foar de ander en dêrdeur metsleept waren in un fallissement. Fan bòrgen komme sòrgen…

Bij un kameraad in 'e hús hong froeger un bòrdsje an ’e muer met de tekst: 'die hier wil borgen, komt morgen, want vandaag is een dag dat ik niet borgen mag.' As kyn snap je dêr nyt su feul fan. Maar mooi wat ouwer en un bitsy wizer krij je suks meastentiids wel foar ut snòtsy.

'Verbaast U niet, verwondert U slechts' is geen ferkearde houding at je wat omsneupe in kriminele argiven. Maar der binne saken wêrfan je dinke: "Hoe krije se ut in 'e harsens?"

Bij dyfstallen fan kòpkes en skutteltsys òf ouwe klearen skudde je al je hoofd fan su feul onferstân. Maar wat mutte je dinke fan ut stelen fan spikers?

Op 30 january 1760 sit de fiskaal  fan ut gerecht op ut stadhús in Franeker teugen-over un ântal stadsbewoaners. Hij fraagt hun om un ferklaring over ut gedrag fan Neeltje Clases dy 't ok in Franeker woant. Wat is der an 'e hân?

Bekend is de sêgswize dat je je frou òf man self útsoeke kinne, maar dat je de skoanfamily der gratus bij krije. Maar andersom is ut krekt su. Je mutte maar ôfwachte wêr't je soan òf dòchter met thúskomt.

Un goeie kunde sei ut un kear kòrt en krachtug: "Ântroud is ânwaaid." In beide gefallen mutte je ut der met doën, maar ut het syn útfallen.

At je de ânklachten leze in de 'kriminele infòrmasyboeken' fan ut Franeker Nedergerecht dan frage je je wel us ôf, wat dy meensen froeger soms besield het. Foaral at ut gaat om ut stelen fan spullen dy 't in ônze ogen fan geen nut òf wearde binne.

Je frage je dat ok ôf bij 'Djoeke Jans, huisfrou van Dirk Breda,' dy 't in 1799 beskuldugd wurdt fan ut stelen fan 'een porceleinen boterschoteltje, twee paar kleine porceleinen kopjes en schoteltjes, twee paar dito grooter, twee mooije Engelse tinnen lepels en een zoutvat.'

Niks meenseluks is ôns meensen freemd. Dat geldt like goëd foar meensen dêr't je dat einluks nyt fan ferwachte. Dat is nou su en dat was froeger nyt anders. Tòch ferwachte je nyt su gau dat un dominee begint te skellen en te floeken en roept dat y syn skoanfa-der doadslaan wil.

Maar de werkelukhyd is soms idioater as je bedinke kinne. Late we dêrom maar wear us un kykje nimme in ut Franeker fan begin negentiende eeuw.